Liseler, üniversiteler ve kâr amacı gütmeyen gruplar, E-Sporun giderek artan popülerliği ve kârlılığı nedeniyle hem onu hem de onun rekabetçi bir aktivite olarak rolünü yeniden tanımlamak zorunda kalıyor. Ancak, E-Sporlar bir spor mu? Bu sorunun kolay bir cevabı yok. E-Sporlar, bir sporun günümüzdeki tanımlarından hiçbirine tam uymuyor; ama bu, onlarla ilgili tartışmaların sadece başlangıcı.

E-Sporların durumundan bağımsız olarak, bu aktivitenin geleceğinde pek çok heyecan verici gelişme var.

E-Sporlar gerçek bir spor mu? Spor kelimesini duyduğunuzda aklınıza ne geliyor? Hayranıysanız futbol, basketbol veya tenis düşünüyor olabilirsiniz. Belki de voleybol ya da golf. Bazı kişilerin aklına, en büyük uluslararası spor organizasyonu tarafından spor olarak tanınan satranç veya briç bile gelebilir. Peki, rekabetçi video oyunlarına ne dersiniz? E-Sporlar bir spor mu? Bir aktiviteyi spor yapan nedir, diye de sorabilirsiniz.

Ne var ki bu soruların tek ve kesin bir cevabı yok, hatta bu konudaki tartışmalar uzun zamandır devam ediyor. “Uzun zaman” derken benzetme yapmıyor ve binlerce yıllık bir süreden bahsediyoruz: Sporda başarının göstergesi ve zirvesi olan Olimpiyat Oyunları, başlangıcı olan MÖ 8. yüzyıldan bu yana pek çok aktiviteyi spor olarak kabul etti ve pek çoğunu da yasakladı. Günümüzdeyse bu tartışmanın merkezinde E-Sporlar yer alıyor.

Sporu Tanımlamak

Ücretsiz çevrim içi sözlüklerin hepsi de sporu aşağı yukarı şu şekilde tanımlar: Spor, fiziksel çaba, beceri, rekabet ve eğlenceyi içeren bir aktivitedir. Tüm tanımlar, sporun fiziksel yönüne vurgu yapar.

Oxford sözlüğüne göre spor, bir bireyin veya ekibin eğlence için bir başkasına veya başkalarına karşı yarıştığı fiziksel çaba ve beceri içeren bir aktivitedir. Dictionary.com ise fiziksel çabaya pek vurgu yapmaz. Ne de olsa avlanmak ve balık tutmak o kadar da atletik etkinlikler değil.

Spor, isim.

Beceri veya fiziksel hüner gerektiren ve genellikle rekabetçi nitelikte olan atletik bir faaliyet. Yarış, beysbol, tenis, golf, bovling, güreş, boks, avcılık, balıkçılık, vs.

Her şey tek bir kelimeye indirgenerek ve/veya ekseninde değerlendirilir. Fiziksel çaba ve beceri. Yetenek veya fiziksel hüner. Wikitionary.org “veya” kullanmayı tercih ediyor ama sporun tanımına bir dizi kuralı da ekler. Amerikan Mirası Sözlüğü ise her ikisinin de gerekli olduğu konusunda ısrar eder. Merriam-Webster, sporu düz bir şekilde tanımlar: Spor, isim. Bir eğlence kaynağı: REKREASYON.

Bu tanımlardan bazılarına göre E-Sporları da bir spor olarak değerlendirmek mümkün. Ancak, bazı tanımlara göre spor olarak sayılmaları mümkün değil. Sporu geleneksel şekilde tanımlayanlar, fiziksel atletizmin onun bir parçası olduğu konusunda ısrarcı. Fakat zamanın kültürel ruhu, spor tanımına net bir şekilde daha kapsayıcı görüşleri de ekler. O halde E-Sporlar bir spor olarak görülmeli mi? Bazı uzmanların konu hakkında söylediklerine bakalım.

Spor Otoriteleri

Euro Sports tüzüğü, sporu şu şekilde tanımlar: “Gelişigüzel veya organize katılım yoluyla fiziksel formu ve zihinsel sağlığı ifade etmeyi veya geliştirmeyi, sosyal ilişkiler kurmayı veya her seviyede rekabet ederek sonuçlar elde etmeyi amaçlayan her türlü fiziksel aktivite.”

İlk bakışta, bu tanım E-Sporların bir spor olmadığı iddiasını destekler gibi durur. Ayrıca, genellikle “spor” kabul edilen diğer etkinliklerin sayısını da sınırlar. Tanımın kapsamına giren her bir unsura daha yakından göz atalım:

1. Her türden fiziksel aktivite. E-Sporlar elbette aşırı derecede fiziksel aktivite yapmayı gerektirmez. Ancak, iyi rekabet edebilmek için E-Spor atletlerinin muazzam bir fiziksel dayanıklılığa ihtiyacı bulunur. Pek çok kişinin otomobil ve hava yarışlarını da bir spor kabul ettiğini ve bu sporcuların da fiziksel hünerden çok dayanıklılığa ihtiyaç duyduğunu unutmayalım. Ayrıca “her türden” tanımı, neredeyse her şeyi kapsar.
2. Gelişigüzel veya organize katılım. ABD’li gençlerin dörtte üçünden fazlası düzenli olmayan (gelişigüzel) şekilde video oyunları oynuyor. Organize rekabetçi oyunculuk ise milyar dolarlık bir endüstri haline geldi.
3. Fiziksel formu ve zihinsel sağlığı ifade etmek veya geliştirmek. Spor kabul edilen pek çok aktivite (yarış, polo, golf) fiziksel formu ifade ettiğini veya geliştirdiğini iddia etmez. Ancak, bir unvan elde etmek için yarışan tüm katılımcıların zihinsel sağlığında gelişim olur. Buna, E-Sporlar da dâhil.
4. Sosyal ilişkiler kurma. Video oyunları oynayan pek çok kişi, yüz yüze hiç tanışmadıkları insanlarla güçlü sosyal bağlar kurar. Organize E-Spor takımları ise oyunculuğun sosyal yönünü bir sonraki seviyeye çıkartarak tamamen sanal bir deneyimi fiziksel ve sosyal bir alana taşır.
5. Her seviyede rekabet ederek sonuçlar elde etmek. E-Spor turnuvaları lise, üniversite ve profesyonel oyuncular için rekabetçi bir ortam sunar. Daha az seçkin liglerse her seviyedeki oyuncular için çevrim içi organize yarışmalar düzenler.

Diğer yönetici kuruluşlar, neyin spor kabul edilmesi gerektiğine dair daha geniş bir görüşe sahip. Uluslararası Olimpiyat Komitesi (ARISF aracılığıyla) hem satrancı hem de briç oyununu (ayrıca hava ve otomobil sporlarını) hakiki (bona fide) sporlar olarak tanımlar. En büyük ve en kapsamlı spor organizasyonu olan Uluslararası Spor Federasyonları Küresel Birliği de (GAISF) aynı fikirde.

GAISF, geleneksel ve fiziksel olmayan çok sayıda etkinliği de spor kabul eder. Bunların arasında briç, satranç ve dama da yer alır. GAISF üyeleri, çok çeşitli spor faaliyetlerine ait organizasyonlardan oluşur. Bunlar arasında tenis, buz hokeyi ve Amerikan futbolu gibi geleneksel sporlar kadar mini golf, halat çekme ve kızak köpeği sporları gibi daha az bilindik olanlar yer alır.

GAISF, uluslararası sporun de facto temsilcisi kabul edilir. Sporun tanımına öncelikle fiziksel faaliyetleri (boks, futbol) dâhil eder. Ancak, zihinsel faaliyetlerin (satranç, briç), koordinasyon becerilerinin (dart, bilardo), motorlu taşıtların (hava sporları, motosiklet sporları) ve hayvan destekli etkinlikleri de (polo) bu tanım kapsamına dahil eder. Bu denli kapsayıcı bir tanımın içerisinde E-Sporların da yeri bulunur.

Spor ve Diğer Serbest Zaman Aktiviteleri

Spor yapmak zaten serbest zaman gerektirir. Kanepelerinde oturan seyircilerden yerel lig katılımcılarına, lise sporcularından hayran kulübü üyelerine kadar herkes sporla ilgilenmek için serbest zamana ihtiyaç duyar. Profesyonel sporcular hariç: Onlar için spor, bir iş sayılır.  İster tribünde ister kanepede olun, sportif aktiviteler bir eğlence olarak hayatın zorunluluklarından kısa süreliğine uzaklaşmayı sağlar.

Serbest zaman geniş bir kavram ve içerisine pek çok şey girer. Amerikalıların en sevdiği serbest zaman aktiviteleri televizyon izleme, sosyalleşme ve iş dışı bilgisayar kullanımı. Spor, kitap okumaktan sonra 5. sırada gelir. “Diğer” kategorisi, bahçe işlerinden çapraz bulmacalara kadar hemen her şeyi kapsar. Açıkçası bu faaliyetlerin çoğu, sporun hiçbir tanımına girmez.

O halde, sporları spor yapan şey nedir? Aşağıdaki nitelikler, sporları bahçe işleri, kitap okuma ve benzeri etkinliklerden ayırır:

• Fiziksel atletizm ve/veya fiziki yeterlilik ve beceri
• Düzen
• Standart hale gelmiş ve herkesin kabul ettiği kurallar
• İki kişi veya takım arasında rekabet
• Kazananı belirlemek için puan tutma (veya değerlendirme yapma)
• Seyirciler için eğlence sağlanması

Spor ve Rekabet: ESPN Faktörü

Bu çok yönlü tartışmanın bir başka açısı, sporun diğer rekabetçi etkinliklerden nasıl ayırt edildiğidir. Dünya çapında her yıl sayısız yarışma düzenlenir ve akla gelebilecek hemen her şey buna dâhildir. Yemek yemek, eş taşımak, çember çevirmek, koyun gütmek ve bebek yarıştırmak için ABD’de ve başka ülkelerde rekabetçi yarışlar düzenlenir. Taş kâğıt makas oyunu için bile bir lig vardır.

Peki, hangilerinin spor olarak nitelendirileceğine nasıl karar verilir? Bilgi için ESPN’e başvuralım; zira kendisi “Sporda Dünya Lideri” olduğunu iddia etmektedir. Demek ki sporla ilgili her konuda uzmanlığı bulunmaktadır. Bu mega-medya şirketi, ABD Yüksekokul Futbolu maçlarından Major League Beysbol’a, Masters Golf Turnuvasından Formula 1 yarışlarına kadar çeşitli sporları yayımlama haklarına sahiptir. ESPN, 2018 yılında 4 Temmuz Major League Beyzbol maçından daha fazla izleyici çeken Nathan’ın Ünlü Dört Temmuz Uluslararası Sosisli Sandviç Yeme Yarışması’nı da yayımlamıştır. 1994’ten beri Scripps Ulusal Heceleme Yarışmasını da yayımlamaktadır.

Demek ki ESPN hecelemeyi ve rekabetçi yemek yemeyi dahi bir tür spor olarak görülmektedir. (Eş taşıma ise nedense spor olarak görülmez. ESPN, konuyla ilgili en az bir mizahi makale yazmıştır ama yayımladığı herhangi bir etkinlik yok.)

ESPN ve E-Sporlar

Spora egemen olan bu kanal, E-Sporlar hakkında ne düşünüyor? 2014’te ESPN Başkanı John Skipper esporlar hakkında şunları söylemişti: “O bir spor değil; o bir yarışma… Ben sadece gerçek sporlarla ilgileniyorum.”

Kanalın geçmişte levrek balıkçılığı ve poker turnuvaları bile yayımladığı dikkate alındığında çoğu kişi bu açıklamayı biraz ikiyüzlü buldu. (Sosisli sandviç yeme yarışmasından bahsetmiyoruz bile.) Bu açıklamadan sadece birkaç ay sonra, ESPN2 üniversite E-Spor turnuvası olan Heroes of the Dorm’u televizyonda yayımladı. İki saatlik yayında, çok oyunculu Heroes of the Storm’da yarışan öğrenciler, diğer oyuncular tarafından yapılan anlık yorumlarla gösterildi. Ama bu, buzdağının sadece görünen kısmıydı.

ESPN, 2016 yılında web sitesine özel bir E-Spor bölümü eklemiştir. E-Sporlar, halen web sitesindeki açılır menüde NFL, boks ve ragbi ile birlikte yer alır. Kapsanan E-Sporlar, en az diğer sporlar kadar çok ve görsel açıdan dinamik. (Bu arada, poker turnuvaları ve heceleme yarışmaları sitede yer almaz. ESPN, kapsayabileceği küçük ölçekli sporlar ile ana sayfasına layık olanlar arasına derin bir çizgi çeker.)

Mart 2019’da ESPN Events, ilk ESPN Collegiate Esports Championship’e (CEC) ev sahipliği yapacağını duyurmuştur.

Okul Ortamında Sporun Tanımlanması, 1. Bölüm

Üniversite düzeyinde, NCAA, spor tanımına fiziksel çabanın dâhil edilmesi konusunda oldukça katı bir tutum sergiler. Bu nedenle henüz kadrosuna E-Sporları dâhil etmemektedir. NCAA’nın küçük okullardaki “kuzeni” olan ve rekabetçi tezahürat ile dansın yanı sıra bovlingi de spor kabul eden NAIA da aynı kanıda: Bu kuruluşların ikisi de “E-Sporlar bir spor mu?” tartışmasını halen devam ettirmektedir. Ne var ki NAIA, giderek büyüyen E-Spor hareketine bir selam olarak 2014 yılında, Robert Morris Üniversitesi’nin kendi üniversite sporları kadrosuna E-Spor eklemesini öncülük kabul eden bir makale yayımladı. Daha da önemlisi, National Association of Collegiate Esports 2019 yıllık kongresine sponsor oldu.

NCAA, katı spor tanımına rağmen, E-Sporları bir yüksek okul sporu kabul edecekmiş gibi duruyor. 2017’de düzenlediği Peach Belt Konferansı (PBC), NBA boyutundaki arenalarda kapalı gişe satılan League of Legends şampiyonasına ev sahipliği yaptı. PBC artık resmî desteklenen sporlar listesine E-Sporları da dâhil ediyor. Diğer konferansların da bunu yapmasına çok uzun bir süre kalmadı.

Kısmen Riot Games’in kendi League of Legends Üniversite organizasyonunu yaratması nedeniyle, NCAA’nın E-Sporları da kapsama konusunda uzun uzun düşündüğü bilinmektedir. Ama ne kadar ciddiler? Ekim 2018’de, NCAA’nın Yönetim Kurulu, bu konunun ayrıntılı değerlendirildiği bir toplantı düzenledi. Toplantı konuları arasında bir NCAA E-Spor şampiyonasının nasıl yapılandırılacağı da vardı. Ayrıca E-Sporların sonbahar, kış veya ilkbahar sporlarından hangisine dâhil edilmesi gerektiği de değerlendirildi.

Ohio Eyaleti ise 2018’de Elektronik Oyun Federasyonu (EGF) ile ortaklık kurarak NCAA’nın kararını beklemedi. EGF şu anda iki ayrı bölümü yönetmektedir: Lise E-Sporları için EGFH ve yüksek okul E-Spor yarışmacıları için EGFC.

Üniversite E-Sporlarının, zamanın değiştiğinin açık işareti olan kendi organize yönetim organı bile var: National Association of Collegiate Esports (NACE). Temmuz 2018’de kurulan bu sivil toplum kuruluşunun hedefleri basit: “Üniversite alanında yüksek okul sporlarını ilerletmek için gereken yapıları ve araçları geliştirerek” üye kuruluşlara fayda sağlamayı hedefler. NACE, yarışmalara uygunluk, mezuniyet yolları, yarışmalar ve burslar için standartlar oluşturmak üzere üyeleriyle birlikte çalışmaya devam etmektedir.

NACE, şu anda ABD yüksek okullarındaki ve üniversitelerindeki üniversite E-Spor programlarının tek birliği sayılır ve şunlara sahip olduğunu beyan eder:

• 130+ üye okul
• 000+ öğrenci-sporcu
• E-Spor bursları ve yardımları için 15 milyon ABD doları
• Yıllık ulusal kongre
• Sporcu yöneticileri, koçları ve dahası için Discord sunucusu (sesli iletişim yazılımı)

Ocak 2018 itibarıyla, ABD’deki tüm üniversite düzeyindeki E-Spor programlarının %94’ünden fazlası NACE üyesiydi. 2019 yılında düzenlenen Ulusal Kongre konuları şunları içeriyordu:

• Programınız Nerede Yaşamalı: Atletizm, Akademi veya Öğrenci Yaşamı
• E-Sporlarda Koçluk
• Bir E-Spor Arenası İnşa Etmek ve Donatmak
• E-Spor Programınız İçin Bütçe Oluşturma
• Öğrenci Katılımı: Sporcunun Ötesinde

Hatta “E-Sporlar İçin Beslenme ve Egzersiz” konulu bir oturum dahi vardı. “Gerçek” bir spor gibi, değil mi? Bu kongrenin sponsorlarından biri, yukarıda bahsettiğimiz NAIA idi. (NCAA’nın da benzer bir sponsorluk için çok gecikmeyeceğini düşünüyoruz.)

Üniversiteler, E-Sporlara olan katılımlarını hızla artırmaktalar. 2016’da sadece yedi okulun üniversite E-Spor programı vardı. 2018 itibarıyla, üniversite düzeyinde E-Sporlar ile rekabet eden 63 yüksek okul ve üniversite oldu. NACE, şu anda 130’dan fazla üye okula sahip.

Okul Ortamında Sporun Tanımlanması, 2. Bölüm

Devlet Lisesi Dernekleri Ulusal Federasyonu (NFHS), Amerika Birleşik Devletleri’ndeki çoğu lise sporunun yönetim organıdır. Eğitime dayalı atletizm ve faaliyetleri kapsayan NFHS, “faaliyet” olarak yalnızca üç şeyi sayar: müzik, hitabet/tartışma/tiyatro ve tezahürat. Kapsadığı diğer her şey, beysboldan güreşe kadar değişen yaygın sporlardır.

NFSH, bovling, E-Spor, golf ve tenis gibi “diğer sporlar” diye listelenen ek bir kategoriye sahiptir. Yani lise atletizm faaliyetlerinin baş yöneticisi dahi E-Sporların bir spor olduğunu söylemektedir.

Görünüşe göre liseler ve yüksek eğitim, E-Sporları spor faaliyetlerinin kapsamına dâhil etmek için aynı yolu izlemektedir. Ancak, liseler üniversitelerin biraz gerisindedir ve konu hakkında biraz daha az merkezî yönetim vardır.

Şu anda birkaç kuruluş lise öğrencilerine E-Spor liglerine katılma şansını sunmak için rekabet etmektedir. Lise Espor Ligi (HSEL), 1.500’den fazla üyesi ile bu kuruluşların en büyüğü olduğunu iddia ediyor. Görece yeni kurulan PlayVS ise, NFHS ile yaptığı özel sözleşmeyle büyük bir atılım yaptı. Lise düzeyinde turnuva oyunları sunan diğer E-Spor ligleri arasında Lise Starleague (HSEL), Amerika Gençlik Sporları (YEA), Liseler için Elektronik Oyun Federasyonu (EGFH) ve Kuzey Amerika Scholastic Espor Federasyonu (NASEF) bulunmaktadır. Her biri League of Legends, Overwatch, Fortnite, Hearthstone, Rocket League, Super Smash Bros. ve DUCKS NHL gibi popüler oyunlar için bir dizi turnuva sunar.

Bu ülke çapındaki liglere ek olarak, bazı eyaletler ve bölgeler organize lise E-Spor etkinlikleri de düzenler. Örneğin, Orange County, CA, Connecticut, Illinois, Ohio ve Michigan eyaletlerinin kendi E-Spor ligleri bulunur.

E-Sporlar Bir Spor Mudur? Son Karar

Sporun aslında kültürel bir yapı olabileceğini öğrendik. Diğer bir deyişle,  “spor nedir?” sorusunun cevabı zamana ve coğrafyaya göre değişir. Örneğin, boğa güreşi İspanya’nın ulusal sporudur. Eski Meksikalılar alevli bir topla “çim hokeyi” oynamıştır. Bir nesil önce, Olimpiyat Oyunlarına kaykayın dâhil edilebileceği kimsenin aklına gelmezdi. (Yine de Uluslararası Olimpiyat Komitesi, 2020 yaz oyunlarına dâhil edilmesini onayladı.) ABD’de NFL’nin popülaritesi azalmakta. E-Spor izleyicilerinin 2021 yılına kadar NFL dışındaki tüm profesyonel sporları geçmesi bekleniyor.

Yüksek okullar, liseler (hatta ebeveynler ve öğretmenler) öğrenciler için olumlu bir aktivite olarak rekabetçi elektronik sporları benimsiyor. Birçoğu E-Sporun bir spor olduğuna gönülden inanıyor. Öğretmen ve eğitim teknolojisi uzmanı Chris Aviles’in bakış açısı, kişisel geçmişine bakıldığında özellikle ikna edici. Chris şunları söylüyor:

LİSEDE İYİ BİR SPORCUYDUM. YÜKSEK OKUL SEVİYESİNDE SPOR YAPTIM. AYRICA ÜNİVERSİTE SPORLARI İÇİN 10 YIL BOYUNCA KOÇLUK YAPTIM. VİDEO OYUNLARINI REKABETÇİ BİR SEVİYEDE OYNAMAKTAN DA HOŞLANIRIM. BU OYUNLARDA OLDUKÇA İYİYİM. HER İKİ DÜNYADA DA YAŞAYAN BİRİ OLARAK, ÖĞRENCİLERİN SOSYAL VE DUYGUSAL GELİŞİMLERİ İÇİN E-SPORLARIN EN AZ DİĞER SPORLAR KADAR ÖNEMLİ OLDUĞUNU RAHATLIKLA SÖYLEYEBİLİRİM. E-SPOR SPORCULARI DA SPORCUDUR. FUTBOL, GÜREŞ, YARIŞ VE RAGBİ YAPARKEN EDİNDİĞİM TÜM SOSYAL /DUYGUSAL EĞİTİM VE BECERİLER, E-SPORLARLA DA ELDE EDİLEBİLİR.

Yukarıda özetlenen spor kriterlerine son bir bakış atalım.

• Fiziksel atletizm ve/veya fiziki beceri ve yetenek. E-Sporlar beceri, hızlı refleksler ve fiziksel dayanıklılık gerektirir.
• Düzen. Hem eğlence amaçlı hem de yüksek okul ve lise düzeyinde çok sayıda lig ve yönetim organizasyonu bulunur.
• Standart ve herkesin kabul ettiği kurallar. Yukarıda belirttiğimiz ligler ve organizasyonlar, standart hale gelmiş E-Spor turnuva formatları ve kuralları geliştirmiştir.
• İki veya daha çok sayıda kişi veya takım arasında rekabet. Sadece ABD’de yüzlerce E-Spor ligi, binlerce E-Spor takımı ve sayısız E-Spor sporcusu bulunur.
• Kazananı belirlemek için puan tutma veya değerlendirme yapma. E-Spor oyunları, ligleri ve turnuvaları sergilenen performansı takip edip kazananları ödüllendirir.
• Seyirciler için eğlence sağlamak. Dünya çapında milyonlarca kişi eğlenmek için E-Sporları izler. ESPN gibi büyük medya ağları ve Twitch gibi çevrim içi akış platformları, seyircilerin E-Sporları hem canlı hem de banttan yayınlarla izleyebilmesini sağlar.

Siz ne düşünüyorsunuz? E-Sporlar bir spor mudur? Bu makalenin hazırlanma tarihinde cevabınızın evet olduğundan eminiz!